Voor de update-1 één jaar (okt 2015-okt 2016) later zie onderaan dit artikel.
Ik kreeg onlangs (eind okt 2015) van Greenchoice mijn jaarafrekening van oktober 2014 t/m 2015, zowel de heen- als de teruglevering. Ik vind dat een geschikt moment om mijn eigen energiesituatie te schetsen.
Verstandig om even mijn morele positie te benoemen. Ik ben voor
duurzame energie en ik wil daar ook persoonlijk een bijdrage aan
leveren, zolang het financieel enigszins binnen de grenzen van het redelijke blijft. Ik zit er dus primair voor het milieu in met een knipoog naar het geld en niet omgekeerd.
Wat is “rendabel”?
Verstandig om hier ook even het begrip ‘rendement’ te definieren.
Bij een elektriciteits-groothandelsprijs onder de 5 cent/kWh is momen-
teel geen enkele duurzame energievorm qua zuivere kostprijs rendabel. De kolen worden momenteel voor zo’n weggeefprijs aan de man gebracht, dat daar niets tegen op kan concurreren. Zie ook mijn artikel over de SDE-regeling ( Voorbeelden van de SDE+ regeling voor duurzame energie )
Omdat aan de zuivere kostprijs een veelvoud aan opslagen wordt toegevoegd, kunnen staat en energieleverancier spelen met die opslagen. Voor mij als burger is daardoor een economische rentabiliteit haalbaar. Bij gewenst gedrag rekent men mij minder opslag en dat levert al gauw meer op dan mijn spaarrekening mij levert. Ik gebruik in het hierna volgende deze definitie.
Mijn huis en mijn gezinssituatie
Ik woon in een standaard rijtjeshuis in de Eindhovense wijk Woensel dat rond 1970 gebouwd is. Het heeft een bruikbare vloeroppervlakte van 143m2 over drie reële woonlagen en een opbergzolder. Er is in 2000 een Nefit Ecomline HRC30 2000 ingezet, die jaarlijks onderhouden wordt. Het huis heeft geen kruipruimte.
We hebben een doorsnee gezinssituatie, waarvan de wisselingen geen grote invloed op de hierna weergegeven cijfers gehad hebben.
Ik ben een uitgesproken nachtmens, hetgeen energetisch niet gunstig is. Door de jaren heen verbruikten wij met ons huishouden aan elektriciteit zo’n 15kWh/dag. Dit getal daalt autonoom wat nu de kinderen het huis uit zijn.
De energie-operaties
In aug. 2008 hebben we alle kozijnen vervangen door kunststof, en tevens alle glas door HR++ thermopane. De kosten daarvan reken ik grotendeels als onderhoudskosten van de woning. Daarna had mijn woning energielabel D.
In april en mei 2011 heb ik (met technische ondersteuning van buiten) het dak en de muren geïsoleerd, een zonneboiler geplaatst en twee fatsoenlijke zolderdakramen. Toen had mijn huis het B-label.
Het is arbitrair welk deel van de kozijnenoperatie ik aan energiebesparing toereken en welk deel aan regulier onderhoud, dat ook nodig was. Met de kletsnatte vinger heeft het energie-geheel ons 10 mille gekost en dat resulteert in een besparing (bij de huidige gasprijs) van €455 per jaar. De terugverdientijd is dus zo’n 22 jaar. Daarnaast is het huis aangenamer geworden om in te wonen en meer waard.
In maart 2014 hebben we drie standaard zonnepanelen laten plaatsen door ons reguliere installatiebedrijf. Dat kostte (na BTW-teruggave) €1970 en levert ca 600kWh/y op. Bij Greenchoice is 1 kWh 23 cent waard, dus deze investering levert ca €138/y op. De terugverdientijd is dus ca 14 jaar. De technische levensduur wordt meestal op zo’n 20 jaar geschat.
Ik ben nu 68 jaar, dus benieuwd of ik dat nog in mijn eigen huis meemaak.
Op 1 mei 2014 heb ik drie winddelen in de windmolen De Blauwe Reiger gekocht in Noord-Holland. Dat kostte €645 en het ding levert mij ergens rond de 1800kWh/y op, goed voor ruim 7 cent/kWh, dus ergens rond de €140/y. Dat wordt in mindering gebracht op mijn elektriciteitsrekening.
Daar moest een kleine €80 onderhoudskosten van af, dus de terug-
verdientijd zit ergens rond de elf jaar. De technische levensduur van windturbines wordt op 15 a 20 jaar geschat.
Benadrukt moet worden dat terugverdientijden breuken zijn met zowel in de teller als de noemer forse onzekerheden. Vast staat dat ik op mijn spaarrekening minder vang.
Al met al halen zon en wind pakweg 40 a 50% van mijn bruto elektrisch verbruik af.
Nul op de meter
De provincie wil ervoor zorgen dat in 2050 800.000 huizen in Brabant Nul op de meter worden. Ik ben benieuwd hoe dat met mijn huis en mijn leefwijze moet.
Oktober 2015 – okt 2016
Ons huishouden was gedurende de vorige periode kleiner geworden. In deze periode is de huishoudelijke situatie ongewijzigd gebleven. Het verbruik over deze periode is dan ook, vergeleken met de vorige periode, flink gedaald.
Mijn zonnepanelen zijn goed voor ongeveer 600kWh per jaar, waarvan iets meer dan 200kWh zichtbaar als teruglevering. Bij de huidige elektriciteitsprijs, die kleinverbruikers betalen (bij Greenchoice 20,23 cent/kWh), levert mij dat op €121. De aanschaf van deze drie panelen kostte toen nog (na BTW-teruggave) €1970 en exploitatielasten zijn er niet. De panelen leveren mij bij de huidige consumenten-stroomprijs 6,1% van de aanschafsom op. Andersom uitgedrukt, een terugverdientijd van 16 jaar als men de restwaarde van de panelen nadien op 0 stelt. Dat is waarschijnlijk te pessimistisch, maar daar valt geen getal aan te verbinden.
Kortom, het geheel levert mij meer op dan op dit moment een bankrekening doet. Ik ben tevreden en ik help het milieu.Mijn PV-panelen zijn gelegd voor de grote prijsdaling begon, en het zijn er maar drie (dus een relatief ongunstige overhead). Wie tegenwoordig zonnepanelen legt, is financieel beter af.
Mijn Blauwe Reiger draait in Noord-Holland. Drie winddelen hebben mij eenmalig €645 gekocht. Die staan in de verslagperiode voor 1515kWh waarvoor Greenchoice mij 6,87 cent/kWh kwijtscheldt, goed voor €104.
De exploitatiekosten in deze periode bedroegen €84, zodat ik netto €20 wijzer wordt van het bezit. Dat bezit wordt in principe niet minder waard, want ik kan ze weer verkopen. De winddelen leveren mij dus 3,1% van de aanschafsom op.
Overigens was de groothandelsprijs voor elektrische energie in deze periode rond de 4 cent/kWh.
Beste Bernard,
Zelf heb ik dit jaar 1.375kWh meer geproduceerd dan dat ik aan stroomverbruik heb kunnen salderen. Ik heb daar €5.500 voor geïnvesteerd. Waarbij meteen in het eerste jaar € 450 aan stroomkosten voorkomen zijn. Voor het overschot krijg ik ook zoiets als €0,07/kWh. Rendement is dan 96,25/(5.500-450)*100%= 1,9% wat dus nu al beter is dan de bank en rekentechnisch elk jaar beter wordt. Maar daar gaat het mij niet om.
Waar ik in steeds grotere mate moeite mee heb is die onaangevochten vergelijking dat duurzaam opgewekte stroom hetzelfde zou zijn als elektriciteit uit de groothandel. Dat beeld hebben ze toch echt wel goed bij de mensen erin geprent, dat moet ik ze nagaven. Een andere stok die in de spaken van het duurzaam denken wordt gestoken is die SDE+_regeling. Was je dan al bewust van een verschil tussen duurzaam en groothandel-stroom dan vertroebelt de SDE+ de opvatting over duurzaamheid en prijsvorming wederom.
Omdat leveranciers van energie op geen enkele wijze verplicht zijn om een vinger uit te steken naar verduurzaming van het product dat zij leveren houden zij vast aan hun waarheid dat stroom=stroom en de bron doet er niet toe. Vandaar die houding dat verduurzaming geen waarde heeft. Terwijl als ze de verduurzaming zelf (i.p.v. de overheid) moesten betalen dan weet ik wel zeker dat ze met beduidend hogere vergoedingen in de rij zouden staan.
Daarnaast is er dat standaardverhaal van mij over decarbonisatieplicht.
Groetjes
Jos
Jos
het is op de eerste plaats mijn bedoeling om individuele lezers van mijn jaarafrekening te laten zien dat in het reëel bestaande framework de productie van duurzame energie voor gewone huishoudens financieel zinvol kan zijn. Ik heb meerdere politieke petten op, en de inkomenspositie van lage- en middeninkomens zit onder een van die andere petten.
Mijn verhaal is dus bedoeld voor het microniveau. Daar speelt de SDE+ niet, daar spelen de salderingsregeling en de postcoderoos-regeling.
Verder: stroom is inderdaad stroom. Het is een technisch verschijnsel dat gedicteerd wordt door de Maxwellvergelijkingen, waardoor in en rond een metalen draad een elektrisch veld ontstaat dat elektronen vooruit duwt.
Het verhaal dat stroom geen stroom is, maakt je verhaal moeilijker te volgen.
Wat ik denk dat je bedoelt (dan zeg ik het in mijn termen) is dat de opwekking van elektrische energie negatieve bijverschijnselen heeft (die bij bijv. kolen groot zijn en bij gas middelgroot), die buiten het SDE+ systeem blijven. Kort door de bocht vergoedt de SDE+ aan grotere producenten het verschil tussen de kWh – kostprijs van duurzame voorzieningen en de markt-kWh-prijs van alle elektriciteit. In beide termen zijn de maatschappelijke kosten mbt klimaat, milieu etc niet opgenomen.
Ik begrijp jouw verhaal (en met deze uitleg hoop ik dat andere mensen je verhaal beter kunnen volgen) dat je eigenlijk zegt dat er een systeem moet komen waardoor die maatschappelijke kosten in de prijs verwerkt worden.
Je zou dat op verschillende manieren kunnen doen en jij hebt, blijkens eerdere artikelen, daar een eigen mening over. Het voert tever in deze reactie om die nu weer te geven. Geïnteresseerde lezers raad ik aan op deze site te zoeken op ‘Klomp’.
Om ook voor lage- en middeninkomens het gebruik van zelf opgewekt duurzame energie economisch mogelijk te maken zouden die maatschappelijke kosten daadwerkelijk een rol in de prijsvorming van energie moeten hebben. Besparingsprojecten worden nu niet uitgevoerd omdat ze niet economisch zijn. Maar mochten woningbouwers voor die inkomensgroepen de gerealiseerde CO2-emissiereductie tot waarde kunnen brengen dan denk ik dat er al heel snel, heel veel beter geïsoleerde en/of met zonnestroom uitgeruste woningen gaan komen.
Nu stroom gewoon stroom is ongeacht welke bron wordt de producteigenschap, CO2-emissiereductie per kWh simpelweg nergens gewaardeerd.
Jos
ik ben het wel met je intentie eens, maar ik probeer mij voor te stellen hoe het in praktijk zal gaan.
Stel dat gebeurt wat moet gebeuren, dat de maatschappelijke milieu- en klimaatkosten daadwerkelijk in minstens een groot deel van Europa in de prijs geïncorporeerd zouden worden. Op korte termijn zou dan het effect zijn dat de groothandelsprijs omhoog gaat. Hetzij direct omdat de kWh-prijs van elektrische energie door kolenstook stijgt (en in mindere mate die door gasstook), hetzij indirect omdat de kolencentrales dicht gaan waardoor de huidige overproductie afneemt.
Voor de producenten van duurzame energie verandert er op korte termijn niets.
De individuele subsidiebedragen dalen, want de kWh-prijs van zon en wind blijven gaan niet veel omhoog en de groothandelsprijs gaat wel veel omhoog. Het verschil tussen beide daalt en elk afzonderlijk zon-, wind etc project heeft minder subsidie nodig. Het Rijk staat dan voor de keuze om de totaalsom van de SDE+ (en andere) regelingen gelijk te laten en meer aanvragen te honoreren, of om de totaalsom van deze regelingen te verlagen en daarmee de belasting waaruit deze subsidies gefinancierd worden. In beide gevallen is er een gunstig effect, maar dat komt niet in eerste instantie bij individuele wind- of zon-exploitanten terecht.
Pas als de kostprijs van een wind- of zonexploitant onder de groothandelsprijs daalt, is er sprake van rechtstreekse baten voor die exploitant. Ik hoop mee te maken dat het zover komt, maar vooralsnog ga ik er niet van uit.
Voor de consument van energie (en daarmee voor de vraag of het rendabel is om door bouw of renovatie energie-neutrale woningen op te leveren) maakt het wel uit. Als de groothandelsprijs voor energie hoger is (en de energiebelasting niet in dezelfde mate lager), is het sneller rendabel om energiearmere of -neutrale woningen op te leveren.
Het zou de wereld een stuk simpeler maken als de groothandelsprijs voor elektriciteit bijvoorbeeld 8 cent/kWh was.
Nou 8 cent/kWh komt voorlopig niet uit de prijs van de grondstof want die blijft voorlopig nog wel liggen.
Maar we zouden bijvoorbeeld naast de 9mjd SDE+2016 ook een directe inspanning kunnen vragen van de leveranciers van stroom en gas. Die inspanning zou bijvoorbeeld moeten liggen bij product-relevante besparingsprogramma’s of CO2-arme productieprogramma’s en dan uitgedrukt in tonnen CO2 reductieverplichting ten opzichten van hun leveringsvolume. Dan kan de overheid gewoon doorgaan met duurzame energie subsidiëren, een CO2-emissiereductie die aan de Staat toekomt en er komt een CO2-emissiereductie prestatie ten koste van de groothandelsprijs. Dan gaat die prijs omhoog terwijl sociale woningbouw/bewoners en individuele opwekkers er iets aan hebben.
In feite komt je standpunt erop neer dat je fossiele energie wilt ontmoedigen, terwijl je doorgaat met duurzame energie aan te moedigen. Dat is een koers die ik in principe deel.
Maar ook weer wat extra uitweiding zodat de lezers het kunnen volgen. Jij weet dat allemaal al wel, maar de meeste lezers niet.
Om fris van de lever te reageren zal ik met eenvoudige voorbeeldgetallen werken.
Stel, aan de Nederlandse samenleving wordt 100PJ geleverd (het totale Nederlandse budget stel ik nu gemakshalve afgerond op 3000PJ en dat moet minder worden, bijvoorbeeld 2600PJ). Ik deel dus de 3000 op in 30 pakketten van 100.
Van die 100PJ is 6PJ duurzaam, wat vooralsnog mogelijk gemaakt moet worden met belastingheffing.
Bij de fossiele 94PJ hoort een hoeveelheid CO2 die X Gton is. Jouw verhaal is dat op de producenten van diezelfde 94PJ dwang moet worden uitgeoefend om die 94PJ met bijvoorbeeld 0,8X Gton CO2 te produceren, waardoor de facto de 94PJ gesplitst wordt in 75PJ die nog steeds fossiel is, en 19PJ die nu duurzaam is. Uiteraard zou dat de vooruitgang helpen.
Omdat de producent nu op de goedkoopste wijze energie maakt, zal de nieuwe situatie niet de goedkoopste zijn en daardoor gaat de kWh-prijs, die de producent moet vragen, omhoog. Dat zou goed zijn.
Ik neem voor het gemak aan dat de producent voor en na de wijziging marginaal rendabel is.
Nu leert mijn studieboek van de Open Universiteit dat de overheid op drie manieren gewenst gedrag kan oproepen: met wetgeving (dus met directe dwang); met economische maatregelen (dus met verhoopte indirecte dwang); en met overreding (zonder dwang). Bij grensoverschrijdende productie (en dat is al gauw) moet het op Europese schaal.
Op de Europese schaal heeft men ervoor gekozen om het economisch aan te pakken. Het gekozen middel zijn verhandelbare emissierechten (ETS). Een uitgestoten ton CO2 heeft een prijs en de rechten kunnen ingekocht en verkocht worden. Helaas is door de crisis en door allerlei machinaties die prijs zo veel te laag, dat hij in praktijk niets voorstelt. Een stroomproducent kan in praktijk doen en laten wat hij wil en betaalt de boete als een fooi uit zijn kontzak. Redenerend binnen de uitgangspunten van dit systeem zou de CO2-prijs (dus eigenlijk een CO2-boete) fors omhoog moeten. Dat zou ik een prima maatregel vinden. Maar dat wordt door veel mensen al heel lang gezegd en het gebeurt niet of heel langzaam.
Men had ook een koolstoftax kunnen ontwerpen (dus gewoon ram! een rechtstreekse boete per ton CO2, geen gesjacher), maar dat is niet gebeurd. Ik heb de indruk dat dit het dichtste komt bij wat jij wil.
Ik mis de kennis om de voor- en nadelen van beide methodes te kunnen beoordelen, en bovendien zou dat voor een vluchtige reactie als deze te ver voeren. Het lijkt mij dat beide systemen saboteerbaar zijn.
Ik denk ook dat een forse mate van saboteerbaarheid voorwaarde is om een compromis in de EU te bereiken. Overigens geldt dit ook voor de meeste landen afzonderlijk, dus dit is niet perse een anti-EU argument. Nederland alleen had het waarschijnlijk nog slechter gedaan.
De EU had ook kunnen proberen om het wettelijk te regelen (dus gewoon: het mag niet want wij zeggen dat). Dat zou een ingewikkelde wet geworden zijn, met een nog ingewikkelder handhaving, en met veel nationale tenen die platgetrapt worden. Mogelijk bedoel je dit met jouw redeneerlijn.
Ik zou daar niet onsympathiek tegenover staan, maar het is in de huidige omstandigheden onuitvoerbaar. Het leidt tot Wildershaat in het kwadraat.
Overigens valt van de 94PJ in bovenstaand voorbeeld slechts een deel (ik weet niet welk deel, maar zeg voor het gemak even als voorbeeld 30PJ) onder het ETS. Europa zou alleen op dat deel invloed hebben.
Op nationale schaal (de overblijvende 64PJ van de 94) kan meer. De nationale overheid kan zowel wettelijk (via de best beschikbare technologie-eis) als economisch (belasting en subsidie) werken. In beide gevallen is een straffe handhaving nodig en dat is niet eenvoudig. Mogelijk ook richt zich jouw gedachte op deze aanpak.
Kortom, ik ben het in principe wel met je eens, maar ik probeer mij voor te stellen hoe het in de reëel bestaande wereld met reëel bestaande instrumenten gerealiseerd zou moeten worden.
Dit is niet voor niets een site die met een half been in de politiek staat. Dat is welbewust. Daarom fileer ik je antwoord (binnen mijn beperkte mogelijkheden) op inpasbaarheid in de politiek.
Ik wil met deze site ook met een half been in de actiewereld staan. Daar komt de derde beïnvloedingsmogelijkheid, de overreding, aan de orde – al dan niet vriendelijk. Je komt daar verder mee dan je soms zou denken. Actie helpt altijd, maar niet altijd in de mate en op de manier die je verwacht.
Bernard, Fileer-sessies zijn altijd nuttig, argumenten zijn argumenten.
Op een abstract niveau zit mijn denken zo in elkaar: de aarde warmt niet op van de energie die we aan de atmosfeer toevoegen. De aarde warmte op door CO2-emissies en de warmte van de zon die door de verhoogde CO2 concentratie langer aan het aardoppervlak vast gehouden kan worden.
Dus, en dit is het abstractieniveau, de eenheid waarin we moeten denken gaat niet om PJ’s van welke vorm van energie dan ook, het gaat om het vermijden van CO2-emissies.
Als vermijden van CO2-emissie in de vorm komt van duurzame energie is dat uiteraard prima, maar mij is het evenzo prima als dat komt in de vorm komt van besparingen.
De combinatie van beide is simpelweg het meest optimale.
Om energieleveranciers nu niet in concurrentie te plaatsten met de gesubsidieerde duurzame energie projecten van de overheid maar ze wel enig verantwoording te laten dragen mogen deze zelf kiezen hoe zij een verplichting tot het decarboniseren vorm geven. Besparingsprojecten geven al snel veel resultaat in de zin van tonnen CO2-emissiereductie terwijl het sociaal heel omarmbaar is wat ze doen. Wanneer men bijvoorbeeld een hele buurt isolatie of zonnestroom aanbiedt dan haalt dat in ieder geval een deel van de fossiele energie van de markt terwijl de productie van duurzame energie gewoon blijft of zelfs doorgroeit.
In mijn beleving is beboeten (koolstoftax of ETS want op hetzelfde neerkomt) vrij zinloos. De manier van werken moet niet zijn, geef ergens aan iemand geld en dan mag je verder op je handen gaan zitten. Nee, de manier van werken moet zijn, wat heb jij als bedrijf effectief gedaan.
Dat boetegeld (eventueel uit giga-hoge betalingen) komt sowieso niet 1, 2, 3 op de plek waar men CO2 uit het systeem haalt. Sterker nog omdat het op z’n best een intermediair systeem is, zal er altijd inefficiency in zitten. Da’s meteen verlies aan vermogen tot CO2-reductie.
Stel, maakt project waar je ten opzichten van je verplichting CO2-emissiereductie aan over houdt. Dan mag je die een partij verkopen die er zijn verplichting mee afdekt. Zo maakt het dat projecten met veel CO2-emissiereductie-mogelijkheid nu nog niet uit kunnen omwille van weinig opbrengsten maar als daar een extra opbrengstenstroom aan toegevoegd kan worden dan kunnen die projecten gerealiseerd worden. Door de verplichte CO2-emissiereductie elk jaar uit een hoger percentage te laten bestaan wordt voorkomen dat de waarde van zo’n project in elkaar zakt.
Controleerbaarheid; elk project kent een projectfinanciering, toch? Nou, in die projectfinanciering komt te staan wat de CO2-emissiereductieopbrengsten gaan zijn want die wil men het liefst voorafgaand aan realisatie van het project veiliggesteld hebben.
Accountantscontrole maken aannemelijk of die CO2-emissiereductieopbrengsten ook daadwerkelijk plaats hebben gehad. Controle door de overheid op gebruikelijk financiële cijfers bepalen of er sprake is van fraude of niet. Bij fraude een automatische Pinto-ruling waarbij boete tweemaal het onterecht verworven voordeel is plus een veroordeling op basis van een economisch delict.
Net zoals bronnen nu moeten aantonen dat ze duurzaam hebben geproduceerd, zo moet een bedrijf aantonen dat effectief CO2-emissiereductie plaats heeft.
Jos
Wij praten in zoverre langs elkaar heen, dat jij in abstracto doelen wilt bereiken, terwijl ik op een half-politieke site als deze denk in concrete mechanismen. Iemand zal de wetten moeten maken, waarin opgeschreven wordt wat energieproducenten en -consumenten moeten doen, en iemand zal die moeten handhaven. Dat zowel als het om productie gaat als wanneer het om besparing gaat (overigens loopt het nog niet zo hard met die besparing).
Het maken en handhaven van regels is een combinatie van maatwerk en generieke maatregelen. De verhouding volgt een soort optimumcurve. Alles maatwerk is onuitvoerbaar, en geen maatwerk is onredelijk en gevaarlijk.
Bij maatwerk moet een overheidsinstantie zich bezig houden met een concreet bedrijf. Dat gebeurt normaliter alleen op nationale schaal en eens in de zoveel jaar als een nieuwe vergunning verstrekt wordt (voor zover een bedrijf überhaupt een vergunning nodig heeft en niet onder bijv. het Aktiviteitenbesluit valt). Langs die route kun je op nationaal niveau iets doen. Als een cementfabriek (een grote CO2-lozer) een nieuwe vergunning aanvraagt, kun je kijken of de CO2-lozing nog verder beperkt kan worden. Overigens loopt dit proces al een tijd en de CO2-lozingen van cementfabrieken zijn al een heel eind gedaald, o.a. door het percentage vulstoffen in beton te verhogen.
Dit proces kan ondersteund worden met subsidies, zoals de MJA-afspraken.
De handhaving van dit soort afspraken is, voor zover mijn kennis reikt, niet sterk. Jouw idee om het met de accountantscontrole mee te nemen is interessant, maar ik mis de juridische kennis om te beoordelen wat er de mogelijkheden van zijn. Ik wil hier eerst even over nadenken.
Op Europees niveau worden geen vergunningen aan individuele bedrijven verstrekt, en is individueel maatwerk dus onmogelijk. De EU belt niet aan bij de Amercentrale of bij de ENCI of bij Volkswagen. De EU kan dus alleen maar werken met generieke maatregelen, hooguit tot op het niveau van een bedrijfstak (alle cementfabrieken of alle elektriciteitscentrales of alle autofabrikanten). Als dat al kan, want ik weet niet alles van deze materie af.
Vandaar dat de EU noodgedwongen met generieke maatregelen werkt als het ETS en met nationale CO2-reductiedoelen. Dat zou niet eens zo erg zijn als die maatregelen goed waren. Ik heb geen bezwaar tegen het ETS, ik heb bezwaar tegen een ETS dat zodanig gesaboteerd is dat het niks voorstelt.
Op dit moment kan ik er niet meer van zeggen dan ik nu gedaan heb. Ik nader hier de grenzen van mijn kennis. Dus ik stop deze discussie nu even, want vanaf hier kan ik mij slechts herhalen.
Als er zich nieuwe feiten en ontwikkelingen voordoen, praten we wel verder.