Invloed van Brabantse beleidsregel toedeling PAS op Eindhoven Airport? – update

Update dd 8 sept 2015:
Op 28 juli 2015 zijn de vragen beantwoord door te zeggen dat inderdaad de wetgeving van vóór de PAS gold (dus de Natuurbeschermingswet Nbw van 1998), en dat de stikstofuitstoot door het vliegveld de omgeving niet significant verslechtert. Het probleem is dat deze bewering moeilijk controleerbaar is.

De redeneerlijn in de MER bij het Luchthavenbesluit (welke MER zelf gedateerd is juni 2013) zit als volgt in elkaar.
Als er geen verandering zou optreden in het aantal vliegbewegingen zal het vliegveld (vliegtuigen, bijbehorende auto’s en grondactiviteiten) in 2014 maximaal 18,4 molN/ha*y op Kempenland-West dumpen en in 2024 maximaal 9,7 molN/ha*y.
De eerste fase van het Aldersadvies brengt deze getallen in 2014 op 18,4+0,46 = 18,9 molN/ha*y. De tweede fase idem op 9,7+0,57=10,3 molN/ha*y. De eerste fase van Alders verhoogt dus de stikstofdepositie op een al veel te zwaar belast gebied. De tweede fase soupeert een deel van de milieuwinst op, die anders in 2024 behaald zou zijn.
De gemiddelde depositiecijfers zijn lager dan de maximale.

De reden voor de vragen was dat de waarde maximaal 0,46 (en gemiddeld 0,16) hoger is dan de provinciale verordening, die 0,05 voorschrijft. Er is dan een ‘passende beoordeling’ nodig in de zin van de Nbw. De MER schrijft een aantal concrete passages op over Kempenland-West (kalkrijk kwelwater, vegetatietypes, concept-beheerplan voor als straks de PAS er is) en concludeert daaruit dat de toename ‘niet significant’ is.
Het is specialistenwerk om deze beweringen te controleren, en dus om te beoordelen of deze ‘beoordeling’ inderdaad ‘passend’ is. Deze controle heeft niet plaatsgevonden omdat het niet mogelijk was om tegen het Luchthavenbesluit in beroep te gaan. De controle-exercitie zou puur theoretisch gebleven zijn.

Vervolgvragen in PS zouden vooral leiden tot interpretatiediscussies over de Nbw 1998 en nauwelijks tot discussies over het vliegveld. De Nbw is sinds de invoering van de PAS al weer gewijzigd. De indruk is dat de PAS zijn schaduw vooruitgeworpen heeft.

Omdat de middelen ontbreken om te controleren of de ‘beoordeling’ inderdaad ‘passend’ geweest is, omdat het niet mogelijk is uitkomsten van deze controle juridisch in te zetten, omdat het Luchthavenbesluit inmiddels aangenomen is en de strijd rond het vliegveld inmiddels verder geëvolueerd is, heeft het geen zin om vervolgvragen te stellen.
Tevreden ben ik er niet mee.

 

Persbericht                                                 Eindhoven, 2 juli 2014

Op 1 juli 2015 is landelijk de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) van kracht geworden. Tegelijk is ook de aanvullende “Brabantse beleidsregel toedeling ontwikkelingsruimte segment 2 Noord-Brabant” van kracht geworden.

De SP-fractie in Provinciale Staten van Noord-Brabant vraagt aan Gedeputeerde Staten (GS) of deze nieuwe beleidsregel, in samenhang met de PAS zelf, consequenties heeft voor de voorgestelde toename van het aantal vliegbewegingen op Eindhoven Airport.

Op vrijdag 3 juli vergadert de Alderstafel over de evaluatie van de Eerste fase van het Aldersadvies.

Volgens de SP-fractie is de toename van het aantal vliegbewegingen in de Eerste fase al zo fors, dat in de oude situatie al compensatie nodig geweest zou zijn. Als de Tweede fase doorgaat, stijgt het aantal vlieg-
bewegingen nog verder. Het totaal van beide zit voor een kwetsbaar
vegetatietype als zwak gebufferde vennen al boven de provinciale
limiet.

De fractie wil van GS weten hoe dit precies zit, en of er vanuit Den Bosch maatregelen genomen gaan worden.

Voor meer info

Willemieke Arts
040-2454879
warts@brabant.nl

Bijlage: de vragen van de SP-fractie SP-vragen EhvA en stikstofdepositie

Voor meer uitleg over de PAS (dd 6 febr 2015) zie PAS

Geen bolletjesslikkers op Eindhoven Airport (update 1 sept 2015) en de Dreamliner

Arke wilde met de Dreamliner van Eindhoven Airport vanaf november 2015 twee maal per week rechtstreeks gaan vliegen op de Antillen. Voor Eindhoven Airport zou dat de eerste transatlantische verbinding zijn.

Het zei op de eerste plaats al wat dat dit bericht nu naar buiten komt, terwijl de besprekingen aan de Alderstafel in een zeer gevoelig stadium waren. Dat illustreert weer eens de werkelijke gang van zaken: vliegveld-
directeur Joost Meijs kent maar één gelijk, namelijk dat van hemzelf (bij voorkeur 120%), en aan de rest veegt hij zijn kont af.

Hier beet echter Joost Meijs in de hand die hem voedt. Ambtenaren van de ministeries van Veiligheid en Justitie, Financien en Infrastructuur en Milieu willen dat het kabinet dit voornemen gaat verhinderen. Het was niet de bedoeling dat dit interne ambtelijke oordeel uitlekte, maar dat is via Nieuwsuur toch gebeurd.
Het punt is dat er straks ook in Eindhoven op bolletjesslikkers gecontroleerd moet worden. Dat kost een hoop mankracht en geld, en de faciliteiten zijn er, hoe dan ook, nog niet in november. Gezien vanuit het perspectief van een arme Zuid-Amerikaan doet het vliegtuig zijn naam eer aan.

In de Eindhovense gemeenteraad hebben PvdA, Groen Links, SP en BBL een motie ingediend, waarin het College van B&W de opdracht krijgt te voorkomen dat de groei van Eindhoven Airport op deze manier vorm krijgt.
De motie is uiteindelijk niet in stemming gebracht, omdat burgemeester Van Gijzel (normaliter een echte vliegveldfanaat) zei dat hij niet de mogelijkheden had om hem uit te voeren. Hij zou het gevoelen in de motie wel doorgeven aan de minister. Van Gijzel zag de Antillenvluchten zelf ook niet zitten. Hij zag het belang voor Brainport niet en vond daarom de vluchten ‘niet prioritair’.

Op 1 september 2015 meldde het Eindhovens Dagblad dat de bolletjesvluchten toch niet doorgaan. Men zou het vliegveld voor de controle zo ongeveer op zijn kop moeten zetten en dat loont niet voor die paar vluchten per week.

Een B787 Dreamliner
Een B787 Dreamliner

Overigens is op zichzelf een Dreamliner een mooi nieuw vliegtuig. Het is een wide body (en hoort daarom niet op Eindhoven Airport), maar dat gezegd zijnde: het vliegtuig is 20% zuiniger dan zijn concurrenten en zo op het oog twee ACI-klassen stiller (maar ik heb nog geen definitieve ACI-aanduiding kunnen vinden) – dit alles althans volgens de reclame.
Narita Airport (Tokyo) classificeert hem als A.
Het type bewijst dat vliegtuigen door moderne techniek èn stiller èn zuiniger kunnen worden.

Laat Joost Meijs op dat gebied maar eens eisen gaan stellen.

Verklaring belangenorganisaties omwonenden vliegveld over Aldersadvies

Midden in de vakantie is het Alders-advies over de toekomst van Eindhoven Airport uitgebracht.

Dit advies kon niet rekenen op de instemming van de gemaanten rond het vliegveld (met uitzondering van Eindhoven), van de Belangenvereniging Omwonenden Welschap (BOW) en de Brabantse Milieu
Federatie (BMF).
Vanwege dit ontbreken van regionaal draagvlak heeft de Staatssecretaris aan Alders verzocht nogmaals een ultieme poging te wagen om de par-
tijen op één lijn te krijgen. Deze pogingen zijn nu gaande.

De belangenorganisaties hebben, om hun positie duidelijk vast te stellen, een verklaring uitgebracht in de vorm van een Open Brief aan de gemeenteraden en Colleges van B&W van de gemeenten rond het vliegveld, en aan Provinciale en Gedeputeerde Staten. Deze Open Brief staat hieronder in groen afgedrukt.

Mijn handtekening staat er onder omdat ik secretaris van het Platform De 10 Geboden voor Eindhoven Airport ben.

Opstijgend vliegtuig aan de ZW-kant

————-

Open brief aan de raadsleden van de regiogemeenten

 

Geachte raadsleden,

 Zoals u waarschijnlijk al heeft vernomen is door de heer Alders onlangs een advies aan de Staatssecretaris uitgebracht over de tweede fase van de groei van Eindhoven Airport. Los van de 15.000 extra vluchten maakt dit advies het mogelijk dat in het zomerseizoen elke nacht 6 vluchten na 23.00 uur zullen landen en dat het hele jaar door op de zaterdagen en de zondagen tussen 07.00 en 08.00 uur in de ochtend 8 toestellen zullen opstijgen. Verder houdt het advies nauwelijks rekening met de alarmerende uitkomsten van de twee GGD onderzoeken, in die zin dat geen enkele serieuze poging gedaan wordt de toename van het aantal (ernstig) gehinderden en slaapgestoorden te verminderen door het ontzien van de randen van de nacht en het via aanpassing van het groeitempo geleidelijk omschakelen naar stillere vliegtuigen. De 1e en 2e rings regiogemeenten, de BOW en de BMF kunnen een dergelijke ontwikkeling niet voor hun verantwoording nemen. Daarom hebben zij in de laatste fase van het overleg een eindbod gedaan dat de volgende elementen bevat:

  • Het aantal landingen na 23.00 blijft beperkt tot 3 (het aantal op historische basis uitgegeven slots, dat in 2013 en 2014 voldoende bleek voor een gezonde exploitatie van Eindhoven Airport).
  • De zaterdag wordt beschouwd als een ‘doordeweekse’ dag, maar op de zondag mogen voor 08.00 uur geen vliegbewegingen op Eindhoven Airport plaatsvinden (dit is exact het gemiddelde van enerzijds de situatie in 2013 en 2014, waar zowel op de zaterdag en de zondag geen vliegbewegingen voor 08.00 waren toegestaan en anderzijds de wens van Eindhoven Airport om beide weekenddagen als normale werkdagen te beschouwen).
  • De groei van het aantal vliegbewegingen wordt verlaagd tot een maximum van 2000 per jaar (in plaats van de geplande 3500), waardoor er meer tijd is om geschikte maatregelen te nemen voor het terugdringen van de hinder door bijvoorbeeld het inzetten van stillere vliegtuigen, waarvan nu de eerste door verschillende luchtvaartmaatschappijen besteld gaan worden.

Dit eindbod is tijdens de laatste bijeenkomst van de Alderstafel resoluut ter zijde geschoven. Het heeft niet geleid tot aanpassingen van het Advies van de heer Alders aan de Staatssecretaris, met als argumentatie dat verschillende onderzoeken hebben uitgewezen dat anders de businesscase van Eindhoven Airport niet zou kunnen worden uitgevoerd. In dit verband willen we volstaan met de opmerking dat in het eindadvies selectief geshopt is in de onderzoeksresultaten, sommige onderzoeken gewoonweg zijn weggelaten en dat van de kanttekeningen die aan de Alderstafel zijn geplaatst bij diverse resultaten van de uitgevoerde onderzoeken in het advies niets is terug te vinden. Daarnaast wordt er veel beweerd als zijnde noodzakelijk vanuit de “businesscase” van zowel Eindhoven Airport als de betrokken luchtvaartmaatschappijen, maar deze beweringen worden nergens navolgbaar inzichtelijk gemaakt of met cijfers onderbouwd. De verwijtende toonzetting van het Aldersadvies naar de omgevingspartijen is in dit licht dan ook ronduit ongepast.

Omdat een regionaal draagvlak voor het Aldersadvies ontbreekt, heeft de Staatssecretaris aan de heer Alders verzocht nog een ultieme poging te wagen om de verschillende partijen op een lijn te krijgen. Naar onze mening mag dit niet betekenen dat nu het hierboven genoemde eindbod van de regiogemeenten, de BOW en de BMF zodanig wordt afgezwakt, dat het uitgangspunt hievan – het terugdringen van het aantal (ernstig) gehinderden en slaapgestoorden – wordt ondergraven. We constateren dat het standpunt van Eindhoven Aiport in de afgelopen periode van onderhandelen nauwelijks getuigt van begrip voor het belang van hinderbeheersing voor de omgeving, terwijl in het eindbod van de bovengenoemde partijen al verregaand met de (economische) belangen van Eindhoven Airport rekening is gehouden, zeker gelet op het in moties e.d. neergelegde standpunt van de respectievelijke achterbannen.

We zijn er van overtuigd dat uw vertegenwoordigers aan de Alderstafel uw en onze belangen zo goed mogelijk proberen te behartigen, ondanks de grote druk die op hen wordt uitgeoefend om alsnog verder mee te buigen. Wij willen u oproepen hen daarbij waar mogelijk te steunen; onze steun hebben zij in elk geval.

 

30 augustus 2015,

De 10gebodenvoorEA, mede namens de BOW, de BMF en GvnE.

 

Correspondentie:
Bernard Gerard
040-2454879
bjmgerard@gmail.com
www.bjmgerard.nl

Het vliegtuig dat niet mocht landen op Eindhoven Airport?

Mijn vrouw en ik waren vanaf 19 juli met vakantie. Via een eenvoudige Ipad hebben we het nieuws gevolgd. Daarop het nieuws van het Transavia-toestel, dat in een storm terecht gekomen was en had willen landen op Eindhoven Airport. Het was echter wel onaangenaam aan
boord, maar er werd geen noodsituatie gemeld en Eindhoven Airport zat al aan zijn geluidstaks. Dat was overigens al maanden bekend. Vandaar dat het toestel uiteindelijk niet in Eindhoven landde, maar op Schiphol.
Zoals te verwachten was, werd het incident meteen door belangen-
organisaties vanuit de vliegwereld aangegrepen om te pleiten voor versoepeling of afschaffing van de in Eindhoven geldende regels. Ook Tweede Kamerleden stonden overhaast met hun reactie klaar.
Ik wist niet of mijn medebestuursleden van het Platform de 10 Geboden voor Eindhoven Airport, vanwege hun vakantie, in staat waren op korte termijn te reageren. Ik vond dat dat moest gebeuren. Vandaar dat ik vanaf mijn vakantieadres onderstaande ingezonden brief aan het ED gestuurd heb. Die is niet geplaatst. Wel is een brief van mijn mede-Platformbestuurslid Egbert van der Pas geplaatst met vergelijkbare argumenten. Ook is er contact geweest tussen het ED en Klaas Kopinga van het Platform en de BOW.

Omdat het Aldersadvies uitgekomen is tijdens mijn vakantie en het teveel gevraagd is dit omvangrijke epistel, met vele bijlagen, op een eenvoudige Ipad te ontvangen, moet ik de beoordeling van het Aldersadvies in deze kolommen nog even uitstellen. Het is duidelijk dat de randgemeenten, de BOW en de BMF tegen zijn en er geen eenstemmigheid bereikt is.

Hieronder alsnog de tekst van de ingezonden brief.

Geachte redactie,

Naar aanleiding van de geweigerde Transaviavlucht op Eindhoven Airport is het te verwachten offensief van belanghebbenden op gang gekomen tegen de regels op dit vliegveld. 

Ik stel het op prijs om namens het Platform de 10 geboden voor Eindhoven Airport in reactie op het bericht en de commentaren erop enkele punten scherp te stellen.
1) het Platform en de aangesloten organisaties hebben bij elke gelegenheid gesteld dat de veiligheid voorop moet staan. In noodsituaties moet een vliegtuig kunnen landen. 
2) Zoals al een paar keer opgemerkt, was er geen noodsituatie. De passagiers werden door hevige turbulentie getroffen, maar dat is een inherent risico bij vliegen en heeft niets met de regels rondom Eindhoven Airport te maken.
3) het probleem is niet dat er afspraken m.b.t. openingstijden bestaan, maar dat de directeur van het vliegveld alle ruimte tot het laatste gaatje dicht vliegt. Hij heeft de voor 2016 voorziene passagiersaantallen al in 2014 gehaald. Als de directeur niet zo gepreoccupeerd was om eigenlijk het liefst 120% van zijn aantallen te halen en in plaats daarvan genoegen nam met 98% , had het geschetste probleem niet bestaan. 
Ik wijs er ook op dat het probleem niet ophoudt te bestaan als het vliegveld een uur langer open geweest zou zijn. Vroeg of laat zou zich dan hetzelfde probleem een uur later voorgedaan hebben. De oorzaak zit niet in de beperkingen, maar in het ontbreken van reserveruimte.
Het probleem zou alleen ophouden te bestaan als er helemaal geen regels meer waren – precies wat de consequentie is van wat de Vereniging van Verkeersvliegers zegt en waarschijnlijk ook wil. Voor de volksgezondheid rond het vliegveld zou dat onaanvaardbaar zijn. De vliegerij zou dan de enige bedrijfstak zonder milieuregels zijn – weer opnieuw, dat is waarschijnlijk precies wat genoemde Vereniging het liefste zou zien.
4) De ontroerende woorden over stillere vliegtuigen: het klopt. Die bestaan. Alleen worden ze op Eindhoven Airport niet voorgeschreven. Sinds de laatste vooruitgang in 2013 (waarbij categorie  F, E, en D uitgefaseerd zijn, zit er verder geen schot in de vooruitgang. Als Hans Alders in zijn advies gezet had dat vliegtuigen in de klasse B737 en A320 op termijn (bijv. vanaf 2016) alleen nog van de A- en B-categorie mochten zijn ( dus ook C uitfaseren) hadden de reacties op het advies er heel anders uitgezien.
5) De woningisolatie helpt alleen als je binnen zit met je raam dicht. Waarom moeten grote delen van de regio zich een onaangename leefsituatie getroosten alleen om mensen, die voor een groot deel van buiten de regio komen, tijdelijk een aangename leefsituatie te bezorgen? 
Maar afgezien daarvan, de laatste woning rond ons vliegveld is een halve eeuw geleden geïsoleerd als gevolg van de baanverdraaiing. Sinds de explosieve groei van het vliegveld op gang gekomen is (pakweg 10 a 15 jaar geleden) , is er in de hele regio nog geen woning geisoleerd. Waar heeft de Vereniging van Verkeersvliegers, dit schijnheilige gezelschap, het eigenlijk over?
 
Bernard Gerard
Secretaris Platform de 10 geboden voor Eindhoven Airport

Groot koor zingt Alders en Meijs toe

Op donderdag 11 juni kwam vliegveldtafelheer Hans Alders de raadsleden van de gemeenten rond het vliegveld en de PS-leden voorlichting geven over het advies, dat hij moest gaan uitbrengen over het vliegveld. Om precies te zijn, over de evaluatie van de 1ste fase (t/m ongeveer 2014) en de toekomst, de 2de fase doe tot 2020 moet lopen (waarna niemand weet wat er gaat gebeuren, maar velen houden hun hart vast).
Het Platform de 10 Geboden voor Eindhoven Airport (zie www.de10gebodenvoorea.nl) had ter gelegenheid van zijn aankomst een adhoc zangkoor georganiseerd bij het gemeentehuis in Veldhoven, waar het gebeuren zich zou afspelen. Gezongen werd het meesterwerk “Brabantse nachten zijn lang en komen door het vliegen in ’t gedrang, wij willen geen vluchten na elf uur, da’s veel te laat….dat is te zuur” (dat was het refrein). Wim Scheffers van GVNE en het Platform was een verrassend goede voorzanger en enkele mensen uit het publiek meldden zich spontaan als backing vocals aan.

De voorzanger, zijn ‘backing vocals’ en de man aan de geluidsknoppen

Het adhoc zangkoor trok uiteindelijk ongeveer honderd deelnemers.

Aanwezige politieke veteranen konden zich niet herinneren wanneer precies in het grijze verleden er eerder een politieke demonstratie in Veldhoven was, en waar die toen over ging. De zangers (en –essen) schreven donderdag lokale geschiedenis.

Er was ook een delegatie uit Wintelre. De mensen uit dat dorp zijn het meest de pineut door de ontwikkelingen rond het vliegveld. De vliegroutes zijn over hun dorp omgeleid, het proefdraaicentrum van de motoren ligt in hun achtertuin, begeleid door de kennel van de bewakingshonden waarvan het geblaf moeilijk tijdsafhankelijk aan een vergunning te binden is, en ook de helicopters doen mee.
Alders en vliegvelddirecteur Joost Meijs hadden de bewoners niets te bieden.

Wintelre
Wintelre

De actie rond vliegveld Eindhoven richt zich, bestuurlijk uitgedrukt, op de nieuwe Gebruiksvergunning van het vliegveld. Daarin kan men binnen de grenzen van het vorig jaar vastgestelde Luchthavenbesluit de grenzen van wat mag scherper vaststellen. Het Platform drukt dat uit met een algemeen geformuleerd doel, dat bewerkstelligd kan worden door een handvol concrete middelen:

Ons doel: de al veel te grote geluidshinder door het vliegveld mag in de toekomst niet substantieel meer groeien en moet op niet al te lange termijn weer beginnen af te nemen

Onze praktische eisen om dat te bewerken:

–          De groei van het vliegverkeer vanaf 2015 met nog eens 13.000 vliegbewegingen niet over vijf jaar uitsmeren, maar over vijftien jaar
–          Die tijd gebruiken om geleidelijk om te schakelen naar stillere vliegtuigen en procedures
–          geen geplande vluchten na elven
–          geen vluchten in het weekend voor 08.00 uur
–          handhaving en verfijning van de boeteregeling

Uit de verslaggeving achteraf uit de mond van aanwezige volksvertegenwoordigers bleek, dat Alders eigenlijk weinig nieuws te zeggen had.
Het eigen gelijk was 120%.
Uit het GGD-onderzoek kon je ook andere conclusies trekken als ‘de professoren van de BOW’ deden. De steekproef was te klein en het was ‘maar’ een belevingsonderzoek. Vliegvelden leiden nu eenmaal tot overlast, dat viel niet te ontkennen.
Aan alle voorwaardes uit 2010 was voldaan (die zo slap geformuleerd waren dat het bijna onmogelijk was om niet aan te voldoen).
De zaterdag is een normale werkdag.
Het was allemaal voor onze eigen bestwil want voor Brainport. En als iemand dan beargumenteerd daar tegen in ging, moest het ineens van de minister want die had dat al jaren geleden gezegd. Zo glibberde hij van de ene argumentatie voortdurend naar de andere.
Woningen daalden volgens de officiële regels alleen in waarde in saneringssituaties, en daarvan was hier geen sprake.
Verder waren luchtvaartmaatschappijen zielig, want die verdienden toch zo weinig op een stoel en je mocht ze daarom niet lastig vallen met boetes die geld kosten. Dan gingen de home based – carriers ergens anders vliegen en dat ‘wilden wij toch niet’?

Wat het ultieme race to the bottom – argument is waarmee men altijd probeert de bevolking te chanteren. Naar mijn smaak is het oordeel simpel: als een chemische fabriek niet binnen de grenzen van een aanvaardbare milieuhygiëne opereert, moet die zijn
bedrijfsvoering aanpassen om aan de vergunningen te voldoen, of anders is die fabriek niet levensvatbaar en moet hij er maar mee stoppen. Zo ook het vliegen: als de luchtvaartmaatschappijen niet milieuhygienisch verantwoord op Eindhoven Airport kunnen vliegen vanwege hun winstmarges per stoel, moeten ze de kaartjes maar duurder maken of, als dat niet kan, maar ergens anders gaan vliegen.
Wat niet zo gauw tot problemen zal leiden, want luchtvaartmaatschappijen staan in de rij om vanaf Eindhoven Airport te vliegen. Meijs hoeft echt niet te bedelen.

Hans Alders (linkerfoto) en Joost Meijs (rechts)
Hans Alders (linkerfoto) en Joost Meijs (rechts)

Dit zijn (vlnr) Alders en Meijs met bordjes uit Wintelre achter hun oren.

 

 

Stille vliegtuigen vliegen al regulier op grote luchthavens (maar nog niet genoeg)

Het Platform de 10 geboden voor Eindhoven Airport (waarvan ik secretaris ben) vindt volkomen terecht dat de groei van de geluidshinder (en dus van het geluid zelf) achter moet blijven bij die van het aantal vliegbewegingen. Daarvoor zouden stillere vliegtuigen moeten worden ingezet. Ik heb eens uitgezocht hoe dat werkt en of dat kan. In hoofdlijnen is het antwoord ‘ja’. Het kan technisch en bestaande luchthavens hebben financiële instrumenten om het af te dwingen.

De geluidsclassificatiesystemen van vliegtuigen
Er zijn twee schalen in omloop, die van de International Civil Aviation Organization (ICAO) en die van de Airports Council International (ACI). De laatste bouwt voort op de eerste.

Beide hebben als variabele de grootheid EPNdB (Effective Perceived Noise dB). Daar zit, naast de gewone dB, ook spectrale informatie en de tijdsduur in. Deze grootheid is niet zelf te meten, maar moet uit de wel gemeten grootheden worden berekend op een manier die niet meteen na te vertellen is. Ik heb er met enig wantrouwen naar zitten gluren, maar nog geen tijd gehad om het echt te bestuderen.
Maar omdat ik op dit moment niet anders kan, ga ik er maar even van uit dat het snor zit.
proportions of aircraft noise certification variants-r
Voor de certificering dienen in de EU te registreren civiele vlieg-
tuigen aan bepaalde regels te voldoen. Voor geluid is dat Annex 16, ‘chapter 3’ en ‘chapter 4’. In deze chapter-systematiek zit al een trage vooruitgang ingebouwd. Chapter 3 is op 1 januari 2006 voor nieuwe vliegtuigtypes (!) aangescherpt tot chapter 4 en die is vanaf 31 december 2017 voor nieuwe vliegtuigtypes (!) weer tot Chapter 14 voor straalverkeersvliegtuigen boven de 55 ton, zoals een Boeing 737 en een Airbus 320, die op Eindhoven Airport vliegen. De ICAO hanteert deze systematiek.
Voor een uitleg zie bijvoorbeeld http://www.icao.int/Meetings/Green/Documents/day%201pdf/session%202/2-Dickson.pdf

De ACI vertrekt vanuit ICAO-chapter 3 als nulpunt, maar daarachter wordt een fijnmaziger onderverdeling opgebouwd met stappen van 5 EPNdB. Chapter 3 – (0 tot 5) heet bij de ACI klasse E. Chapter Chapter 3 – (5 tot 10) heet klasse D. Enz.
Nu bleek dat sommige vliegtuigen zo stil waren, dat ze ‘van de schaal af vielen’. Je zou achter klasse A eigenlijk A+ en A++ moeten zetten, net als bij koelkasten. Dat is lastig en daarom hebben ze het systeem herdoopt tot klasse R1 t/m R8, waarbij F = R1, E = R2 enz t/m A+ = R7. Er bestaan nog geen R8-vliegtuigen.
Voor een uitleg zie –> ACI_Aircraft_Noise_Rating_Index_2010
Om het ingewikkeld te maken heeft precies hetzelfde systeem ook andere namen. Bovenstaande afbeelding komt uit CAP1119, een milieustudie ten behoeve van de Engelse vliegvelden Heathrow, Gatwick en Stansted. Chapter 3 high = E = R2, chapter 3 base = D = R3, enz t/m chapter 4 low = A = R6 en hoger.

De relevantie voor Eindhoven Airport
De afbeelding is relevant voor Eindhoven Airport wb de rijen A319 t/m A321 en B737. Dat zijn ‘narrow-body’ – jets (Voor de duidelijkheid: dit verhaal gaat dus slechts over deze ene categorie. Het gaat dus bijvoorbeeld niet over wide-body jets). Op Eindhoven Airport zijn, mede in het kader van de 1ste fase van de Alderstafel, de klassen F, E en D uitgefaseerd (althans civiel). Het stiller maken van vliegtuigen op Eindhoven Airport betekent dus in praktijk dat op termijn ook klasse C uitgefaseerd zou moeten worden. Dat zal de vliegtuigmaatschappijen wel enige omschakeltijd kosten en dat is een van de redenen waarom het Platform de groei wil vertragen.

De afbeelding laat zien dat wat normale mensen een vliegtuigtype noemen, in praktijk een familie van vliegtuigtypes is. De A319, 320 en 321 worden gemakshalve collectief aangeduid als A320 en van de Boeing 737 zijn een groot aantal varianten in omloop, waarvan er hier drie zijn aangegeven.
De klasse-aanduidingen kunnen binnen een familie behoorlijk uiteenlopen. De A320-rij kan dus gelezen worden als dat in Engeland 33% van de A320’s in klasse C zit, 59% in klasse B en 8% in klasse A. Enzovoort.

De afbeelding laat ook zien dat een A320 gemiddeld stiller is dan een Boeing 737, waarbij dus de kanttekening gemaakt moet worden dat er luidruchtige A320’s zijn en stille Boeing 737’s. De spreiding binnen een type is groter dan de gemiddelde verschillen tussen de types. Deze verschillen tussen types bestaan echter wel en dat laten de metingen van Geluidsnet Best van Sensornet in Best Zuid zien (zie afbeelding hieronder). De A320’s, die in 2012 en 2013 feitelijk boven Best Zuid vlogen, waren gemiddeld over alle omstandigheden in die jaren 3dB(A) stiller dan de Boeing 737’s die in die tijd feitelijk boven Best Zuid vlogen.
Op deze meetlocatie bestond ongeveer driekwart van de vliegtuigen uit Boeing737’s en een kwart uit A320’s.
Die 3 dB(A) zijn ‘eenvoudige’ dB’s . Hoe dit zich verhoudt tot de
EPNdB, weet ik niet.
airbus_versus_Boeing_bestzuid-kaal-r
3 dB(A) meer komt overeen met een verdubbeling van het aantal vliegbewegingen van overigens identieke vliegtuigen. De Tweede Fase van het Aldersadvies komt erop neer dat het aantal vliegbewegingen stijgt van 30000 naar 43000, dus bijna anderhalf keer zo groot.
Zou dus deze groei gepaard gaan met het aanscherpen van de
geluidsklasse van op Eindhoven Airport vliegende toestellen met gemiddeld één klasse, dan zou de gemiddelde geluidsbelasting op de regio zelfs dalen. Als klasse C uitgefaseerd zou worden (waardoor dus alleen klasse B en A nog toegelaten werden) zou dat iets minder schelen omdat een kwart van de vliegtuigen al in categorie B zit. Maar gemiddeld zou de geluidsbelasting dan ongeveer gelijk blijven.
Het woord “gemiddeld’ staat hier dik gedrukt, omdat hinder en slaapverstoring bij omwonenden niet alleen van het gemiddelde afhangen, maar ook van de piekbelastingen. Het is niet a priori duidelijk wat het effect is (ten opzichte van nu) van bijna anderhalf keer zoveel pieken, die dan gemiddeld wel lager zijn, in combinatie met een lagere gemiddelde geluidsbelasting.
Vandaar dat de openingstijden van belang zijn. Kort door de bocht: pieken voor 23 uur leiden tot hinder, pieken na 23 uur leiden tot slaapverstoring. Slaapverstoring is erger.

Financiële instrumenten
narita_bewerkt

Het is mogelijk om met financiële middelen luidruchtige vliegtuigen te ontmoedigen. Dit is bestaande praktijk die ook op Eindhoven Airport kan worden toegepast. Als illustratie het staatje dat Narita Airport (bij Tokyo) op het Internet gezet heeft. Daarin moet A737 B737 zijn, dat zal wel een typefout zijn.
Let wel dat het vliegveld van Tokyo de A320 als ‘B’ classificeert en de B737 als ‘C’, met in de kleine lettertjes de kanttekening dat dit een versimpeling is.

Nieuwste GGD-rapport bewijst: 2 fase groei Eindhoven Airport moet anders!

Bevindingen GGD-onderzoek
Eind mei 2015 werden de eerste resultaten van het “GGD-belevings-
onderzoek vliegveld 2de meting over 2014” bekend. Het betreft de
concept-managementsamenvatting en de tabellenbijlage. Waarom het rapport nog steeds niet openbaar beschikbaar is, blijft onduidelijk. Als het een beetje tegenzit, komt het GGD-rapport pas officieel uit als het Aldersadvies over de 1e fase van de ontwikkeling van Eindhoven Airport al naar Den Haag is. Dat kan en mag niet gebeuren. Vooral de gemeente-
raadsleden moeten over de resultaten van het onderzoek kunnen beschikken, om hun standpunt over de evaluatie te kunnen bepalen. De opzet van het 2e GGD onderzoek is gelijk aan die van het 1e onderzoek uit 2012. In het onderzochte gebied rondom het vliegveld wonen ongeveer 200.000 mensen. Daarvan hebben in beide onderzoeken ca. 9.000 mensen de vragenlijst ingevuld.

Opstijgend vliegtuig aan de ZW-kant

Het resultaat laat een grote consistentie zien tussen het oude en nieuwe onderzoek. Het patroon is duidelijk en zeer verontrustend. Het aantal mensen dat ernstige hinder ondervindt is ongeveer rechtevenredig gegroeid met de toename van het aantal vliegbewegingen tussen 2012 en 2014.

In 2012 ondervonden ca. 17.000 mensen ernstige geluidshinder van het vliegveld, in 2014 is dat gegroeid tot ruim 22.000 (30% meer). Uiteraard neemt het percentage mensen wat aangeeft ernstige geluidshinder te ervaren toe, naarmate men dichter bij het vliegveld woont.

In 2012 gaven ongeveer 6.000 mensen aan dat zij ernstig in hun slaap worden verstoord. In 2014 is dat gestegen naar ca. 8.000 (ca. 33% meer).

Weinig verrassend is dat mensen vooral in hun slaap gestoord worden aan de randen van de dag. Men moet hierbij bedenken dat er in 2014 nog maar zeer beperkt is geland tussen 23.00 en 24.00. De bedoeling van Eindhoven Airport is om het aantal landingen tussen 23.00 en 24.00 uit te breiden tot 8 in 2020, waardoor het aantal slaapgestoorden fors zal toenemen. Als slaapverstoring ernstig genoeg is, kan dat tot gezond-
heidsschade leiden.
Geluidsoverlast komt als stijgend en een na grootste milieuprobleem uit het GGD-onderzoek. Dichtbij het vliegveld staat geluidsoverlast boven-
aan en wordt het totaal aan vliegtuigactiviteiten genoemd als de grootste bron van hinder.

Voor meer informatie over het GGD-rapport zie Managementsamenvatting Belevingsonderzoek vliegveld Eindhoven

Wat was de situatie in 2014?
De bijgevoegde kaartjes geven de invloed van Eindhoven Airport op de omgeving weer. Het eerste kaartje maakt alle opgestegen vliegtuigen in 2014 zichtbaar, het tweede de landende in het zelfde jaar. Door beide kaarten als het ware over elkaar heen te leggen wordt zichtbaar waar de hinder zich in welke mate voor doet.
Vliegbewegingen rond Eindhoven
Opvallend is dat de hinder in de gemeente Eindhoven relatief beperkt is en zich alleen aan de Noordwestzijde van de stad voor doet. In dat opzicht heeft de baanverdraaiing in van Oost-West naar ZuidOost-NoordWest in 1983 effect gehad. De hinder is in Eindhoven bijna geheel verdwenen. Daar tegenover staat dat de hinder in de gemeenten in een brede ring rondom Eindhoven fors is toegenomen en nog steeds toeneemt, zoals uit het GGD onderzoek blijkt.

De voorgenomen groei in de 2e fase van 2015 tot 2020
In 2014 zijn door Eindhoven Airport ongeveer 30.000 vliegbewegingen uitgevoerd (50% landen, 50% opstijgen).De 2e fase voorziet in een verdere toename tot 2020 met nog eens 13.000 vliegbewegingen, dus nog 45% extra. Het 2e GGD onderzoek heeft aangetoond dat de hinder-
beleving zich ongeveer rechtevenredig ontwikkelt met deze toename. Dus ook het aantal ernstig gehinderden zal met nog 45% gaan toenemen. Dus zullen in 2020 ongeveer 30.000 mensen in de omgeving van het vliegveld daarvan ernstige geluidshinder ondervinden. Dit mag niet gebeuren.

Wij vinden de tweede fase in de voorgestelde vorm daarom onaanvaardbaar. Eigenlijk is het aantal ernstig gehinderden nu al te hoog en mogen we niet toestaan dat het nog aanzienlijk verder toeneemt. Daarnaast heeft de regio behoefte aan duidelijkheid op de langere termijn, ook na 2020. Zodat we met elkaar niet elke paar jaar met dezelfde discussie zitten.

We komen zo tot de volgende randvoorwaarden voor een verdere ont-
wikkeling van Eindhoven Airport:

  • Een verdere groei mag, maar zonder een substantiële verdere toename van het aantal ernstig gehinderden. De geluidsproductie mag dus niet verder rechtevenredig toenemen met het aantal vliegbewegingen. Dat kan door stillere vliegtuigen en procedures. Daartoe is een omschakeling van de vlootmix nodig. Dat heeft tijd nodig en ook daarvoor moeten langjarige afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld tot 2030.
  • Geen reguliere vluchten na 23.00 uur vanwege de slaapverstoring.
  • Geen vluchten in het weekend voor 08.00 uur om dezelfde reden.
  • Handhaving en verfijning van de boeteregeling om het te laat binnen-
    komen van toestellen zoveel mogelijk te ontmoedigen
Eindhoven Airport vanaf de Spottershill

 

 

Managementsamenvatting Belevingsonderzoek vliegveld Eindhoven

GGD-onderzoek openbaar geworden
Eind mei stuurde de Eindhovense griffie de agenda uit van de raadscommissie Economie en Mobiliteit. Een van de onderwerpen de Managementsamenvatting belevingsonderzoek vliegveld Eindhoven (concept dd 27 mei) (het ‘GGD-onderzoek’), met bijbehorend tabellenboek. Deze
documenten waren via een link bijgevoegd.
Een van de Eindhovense raadsleden stuurde deze agenda per omme-
gaande aan mij door. Door eerdere ervaringen wijs geworden, heb ik de bijlagen acuut gedownload. Het vorige GGD-onderzoek was al in september 2012 klaar, maar werd pas in juni 2013 openbaar – en dat moest dan nog worden afgedwongen.

Het was maar goed dat ik dit gedaan heb, want kort daarna was het weer van de site verdwenen. De (door mij gewaardeerde) openbaarheid was blijkbaar per ongeluk geweest.

De managementsamenvatting:

Het tabellenboek: Tabellenboek_belevingsonderzoek_vliegveld_Eindhoven_2014__versie_4_

Het is nog een concept, maar het geheel oogt deugdelijk genoeg om uitspraken op te baseren. Bovendien, waarop zouden die uitspraken anders gebaseerd moeten worden? Als het een beetje tegenzit, komt het GGD-rapport pas officieel uit als het Aldersadvies al naar Den Haag is.
Voor de duidelijkheid: er staat dat het GGD-onderzoek gedaan
uitgevoerd moet zijn, maar nergens staat dat Alders zich er iets van aan moet trekken. De gang van zaken en de timing wijzen precies op dit scenario.

Bevindingen GGD-onderzoek
De GGD heeft geprobeerd de tweede groep respondenten zo goed mogelijk gelijk te laten zijn aan de eerste groep. Het resultaat laat dan ook een grote consistentie zien tussen het oude en nieuwe onderzoek. Het patroon is hetzelfde. Maar omdat het aantal vliegbewegingen gegroeid is, is ook het aantal mensen dat ernstige hinder ondervindt gegroeid.

De zone-indeling en de bijbehorende Lden's
De zone-indeling en de bijbehorende Lden’s
Hinderpercentages per zone
Hinderpercentages per zone

De zones zijn van binnen naar buiten genummerd. Zone 1, 2 en 3 zijn sigaarvormig, zone 5 is de referentiegemeente Nuenen, en zone 4 is al het andere.

In de drie ‘sigaarzones’ samen sprak in 2012 30% van de volwassenen van ‘ernstige geluidshinder’. In 2014 was dat 35%.
Over alle zones samen gerekend ondervond in 2012 8,7% van alle volwassenen ernstige hinder, en in 2014 was dat 11,1%.

In de drie ‘sigaarzones’ samen werd in 2012 9,3% van de volwassenen ernstig in zijn slaap verstoord, in 2014 was dat 14,7% (dus anderhalf keer zoveel). Als slaapverstoring ernstig genoeg is, leidt het tot medische effecten.
Weinig verrassend is dat mensen vooral in hun slaap gestoord worden aan de randen van de dag.

Slaapverstoring op verschillende momenten binnen het etmaal
Slaapverstoring op verschillende momenten binnen het etmaal
Geluidshinder door verschillende bronnen
Geluidshinder door verschillende bronnen

Over zones 1 t/m 5 samen komt geluidsoverlast als stijgend en een na grootste milieuprobleem uit het GGD-onderzoek. In zones 1,2 en 3 samen staat geluidsoverlast bovenaan. In zone 1,2 en 3 samen wordt het totaal aan vliegtuigactiviteiten genoemd als de grootste bron.

Conclusie
Je kunt met het vliegveld niet op deze basis verder gaan. Het is een inrichting die zijn lusten binnenhoudt en de lasten over de schutting gooit.
Als een industrieterrein iets dergelijks zou flikken, was er al lang ingegrepen. Dat moet hier ook gebeuren.

Presentatie over vliegveld in Eindhovense raadscommissie

Op dinsdag 19 mei 2015 hielden de Belangenvereniging Omwonenden Welschap (BOW) en Geen Vluchten Na Elven (GVNE) een presentatie voor de Eindhovense raadscommissie. Die was in grote getale aanwezig (inclusief wethouder Schreurs en twee ambtenaren zaten er 20 mensen vanuit het Stadhuis). Het woord werd gevoerd door Wim Scheffers (GVNE), af en toe ondersteund door Klaas Kopinga (BOW) en Bernard Gerard (secretaris Platform de 10 geboden voor Eindhoven Airport).

Het werd een levendige discussie, die de anderhalf uur die ervoor stond makkelijk vulde. Eigenlijk voor het eerst in jaren was er belangstelling, soms kritisch, vanuit alle partijen.
Het standpunt van Eindhoven is van belang, omdat Eindhoven 24,5% van de aandelen in EhvAirport heeft, goede contacten in de landelijke politiek heeft, aan de Alderstafel zit, en daar de leefbaarheidsportefeuille doet.

Het begon met een sleutelplaatje:

Vliegbewegingen rond Eindhoven
Vliegbewegingen rond Eindhoven

De baan is in 1983 gedraaid van Oost-West naar Zuidwest-Noordoost. Daardoor ontsnapt Eindhoven tegenwoordig grotendeels aan de ellende. De vliegtuigen vliegen om Eindhoven heen. Alleen het kerkdorp Acht en het grootste deel van de Achtse Barrier hebben echt last. Zie onderstaand plaatje uit de Hinderatlas Milieubeleving 2008-2009, uitgegeven door de gemeente Eindhoven.

Hinder vliegverkeer in Hinderatlas 2008-2009 (gemeente Eindhoven)
Hinder vliegverkeer in Hinderatlas 2008-2009 (gemeente Eindhoven)

Het zou gechargeerd zijn om te zeggen dat Eindhoven de lusten heeft en de randgemeenten de lasten, maar helemaal onwaar is dat zeker ook niet.

Het plaatje uit de Hinderatlas geeft al jaren eerder dan het GGD-rapport uit 2011 (dat ook ter spreke kwam) aan dat de hinderpercentages veel hoger zijn dan ze volgens de geldende wettelijke theorie geacht worden te zijn. In Acht en delen van de Achtse Barrier komt de hinder niet onder de 25% (en vaak boven de 40 a 50%). En dan te bedenken dat de grote groei van het vliegverkeer pas na 2008 plaatsgevonden heeft. Volgens de gangbare wettelijke normering zou dit percentage een eind onder de 10 moeten liggen.

Passagiersaantallen op Eindhoven Airport
Passagiersaantallen op Eindhoven Airport

Een nieuwtje (want de metingen over 2014 zijn pas een week geleden uitgebracht) is bijgevoegd plaatje van de vier meetpunten in Best-Zuid:

Metingen op de vier posten in Best-Zuid
Metingen op de vier posten in Best-Zuid

* Overdag zit de herrie in 2014 overal 2 a 3 dB(A) boven die van 2012
* In 2013 stond de wind vaak Noord-Oost, waardoor er richting Best opgestegen werd.
* Ondanks dat stijgen de decibellen ’s avonds jaar in jaar uit
* Omdat de vliegtuigen driekwart van de tijd naar het Zuidwesten opstijgen, zouden op vergelijkbare punten t.o.v. de baan de cijfers daar een deciBel of 5 hoger liggen.

De belangrijkste reden waarom er zo’n groot verschil zit tussen hoe groot de hinder van vliegtuiglawaai werkelijk is, en geacht wordt te zijn, is dat de officiële Ke/Lden systematiek met gemiddeldes werkt, terwijl vliegtuiglawaai alleen uit pieken bestaat.

Het Adecs-onderzoek
Het Adecs-onderzoek

Voor de vluchten na elven zijn onderzoeken uitgevoerd, o.a. dat van Adecs.
Op basis van de middeling zouden er als gevolg van vluchten na 23 uur ‘slechts’ 58 extra slaapgestoorden zijn.
Op basis van de WHO-methode (World Health Organization), die pieken boven de 60 dB(A) telt, zouden 3000 tot 5500 mensen extra gezond-
heidsrisico’s lopen door slaapverstoring.

Verder ging Wim bij de Eindhovense raadscommissie uitvoerig in op stillere vliegtuigen. Een laatste plaatje:

Vergelijking Airbus-Boeing
Vergelijking Airbus-Boeing

De Airbus A320 (waar WizzAir mee vliegt) en de Boeing-737 (waar Ryanair en Trabsavia mee vliegen) zijn in alle opzichten vergelijkbaar. Maar de Airbus produceert 3dB(A) minder. Er is technische vooruitgang. Die gaat zelfs al verder als die ene stap van 3dB die boven weergegeven is. Het kost tijd om de vloot te vervangen, maar daar moet aan gewerkt worden.

Er is nog veel meer gezegd. Hopelijk trekt dat de Eindhovense gemeenteraad nu eens een keer naar de goede kant van de streep.

De volledige presentatie is binnenkort downloadbaar op www.de10gebodenvoorea.nl .

Siemens-vliegtuig vliegt hybride elektrisch – update van eerdere artikelen

Ik heb in twee eerdere artikelen geschreven over elektrisch vliegen, een keer over de Solar Impuls en een keer over de nieuwe elektromotor van Siemens, die elektrisch vliegen kansrijk zou maken. Dat stond in
Duurzaam Nieuws.

Mijn stelling was en is over de Solar Impuls, dat het mooie techniek is en dat het ding inderdaad vliegt, maar dat je er niets aan hebt voor regulier vliegen met echte mensen en echte koffers in een drukcabine.

Mijn stelling over de motor van Siemens was en is dat het ongetwijfeld goede motoren zijn en mooie techniek, maar dat je er niet puur elektrisch mee kunt vliegen. Het hoofdprobleem zit niet in de motoren, maar in de benodigde zonnepanelen.
Ik heb op dit artikel een reactie gehad, die erop neer kwam dat je nooit nooit moest zeggen, en beloofd dat ik er verder naar zou kijken. Daar heb ik nu tijd voor gehad.

De lichte elektromotor van Siemens
De lichte elektromotor van Siemens

Het resultaat is dat elektrisch vliegen inderdaad niet mogelijk is vanwege de redenen die ik uitgelegd heb, maar dat hybride elektrisch vliegen wel mogelijk is. Daarmee is met een normaal uitziend vliegtuig een testvlucht gemaakt van een uur.
Het gaat om een één-motorig vliegtuig waarin een elektromotor gebouwd zit met een continuvermogen van 65kW, die gevoed wordt vanuit een accu die voor het opstijgen wordt volgegooid. Daarmee kan het vliegtuig starten (wat vol vermogen vraagt, dus beduidend meer dan 65kW). Als het vliegtuig op hoogte is en op zijn kruissnelheid kan overgaan, wordt de accu voortdurend bijgevuld vanuit een fossiele brandstof-motor die dus ook ongeveer 65kW output moet zijn. Verder kan de accu een beetje bijgevuld worden als het vliegtuig daalt.

De voorkant van het hybride vliegtuig van Siemens
De voorkant van het hybride vliegtuig van Siemens

Strikt genomen start het vliegtuig dus elektrisch en vliegt het fossiel, en zijn mijn eerdere beweringen waar.

Toch geef ik graag toe dat dit op zijn minst een mooi concept is en dat Siemens goed werk geleverd heeft, al moet de toekomst leren wat er in praktijk van terecht komt.
Ik zie in elk geval twee in het oog lopende voordelen:

1) het ding maakt bij de start weinig herrie. Naast de stad waar ik woon (Eindhoven) ligt een vliegveld dat voor veel geluidshinder zorgt. Nu komt die van oude militaire vliegtuigen en de vele straalverkeersvlieg-
tuigen die toeristen aan- en afvoeren (niet naar Eindhoven zelf, maar naar elders in Nederland). Het zou een zegen zijn als stille propellorvliegtuigen een deel van de Boeings 737 en Airbussen zouden vervangen – een utopie om van te dromen
2) De fossiele brandstof-motor kan gedimensioneerd zijn op het vermogen bij kruissnelheid. Hij hoeft niet het piekvermogen van de start te leveren. Daardoor kan de motor veel efficiënter worden afgesteld. Siemens zegt dat dat nu al 25% brandstof scheelt en dat zou zo maar waar kunnen zijn.

Ik zal het verder volgen. Reacties worden altijd op prijs gesteld.