Intro
Na elke duizend bezoekers schrijf ik een artikel, dat buiten de grote lijn van mijn blog valt. Na de 22000ste bezoeker ging het (met flinke vertraging) over de Meyer Werft in Papenburg (een vakantie-ervaring), na de 23000ste bezoeker gaat het (zonder vertraging) over de Cyprustentoonstelling waar Willemieke en ik naar toe geweest zijn (in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden).
Die tentoonstelling is de moeite waard en loopt t/m 15 maart 2020.
De perspagina van de expositie is www.rmo.nl/nieuws-pers/persinformatie/nieuwe-tentoonstelling-cyprus/ . Een deel van onderstaande afbeeldingen komt daar vandaan.
Een ander informatief verhaal staat op www.geschiedenis.nl/nieuws/artikel/3869/het-dynamische-koper-eiland-van-aphrodite .
Ik hobby wat in geologie, zonder op dat gebied enige pretenties te hebben. Vandaar ook iets over de geologische geschiedenis die Cyprus uniek maakt.
Koperwinning
Hèt kenmerk, waarmee Cyprus zich onderscheidde van allerlei andere oude gebieden in de regio, is de koperwinning. De naam koper komt van het Latijnse woord Cuprum. Dit woord is afgeleid van “aes cyprium”, hetgeen “erts van Cyprus” betekent. In de oudheid werd namelijk op Cyprus koper gewonnen (aldus Wikipedia). In de Romeinse tijd had Cyprus zo ongeveer het monopolie op de koperproductie.
Vanaf ca 8700 vChr begon de eerste, primitieve ertsbewerking. Vanaf ca 5000 vChr kon men kopererts smelten, o.a. in locaties in Anatolie en het huidige Servie. Zie o.a. www.copper.org/education/history/timeline/timeline.html en https://en.wikipedia.org/wiki/Chalcolithic .
Het smelten is dus waarschijnlijk niet op Cyprus uitgevonden.
Het Chalcolithicum is de periode toen er al wel koper gebruikt werd, maar men de legering met tin, om brons te krijgen, nog niet ontdekt had. Brons is harder en goed gietbaar. De bronstijd is in het Middellandse Zee-gebied erg belangrijk geweest.
Koperbaren hadden in Cyprus een ‘runderhuid-vorm’, omdat de vorm daarop leek (maar dat berust op toeval). De ratio is waarschijnlijk dat dan vier man hem konden dragen (de baren wegen ca 30kg per stuk).
Er werd een bijbehorende God bedacht die de koperwinning moest beschermen.
Inmiddels zijn de mijnen grotendeels uitgeput en/of economisch onwinbaar.
Kopermijn
Een ofioliet
De Cypriotische koperwinning berust op een tamelijk zeldzaam geologisch verschijnsel. Cyprus (om precies te zijn het Troödos-gebergte) is een ‘ofioliet’.
De ruimte tussen Europa en Afrika bestaat geologisch uit grotere en kleinere tektonische platen, die steeds in beweging zijn.
Lang geleden was de ruimte groot en heette de Tethys Oceaan. Er lag een mid-oceanische rug die hoorde bij het uiteendrijven van Afrika en Europa (net zoals die nu in de Atlantische Oceaan ligt – Europa en de VS drijven uit elkaar , en dat niet alleen politiek).
Zie eventueel http://www.cyprusgeology.org/english/2_2_geology.htm .
Vaak bestaat er bij een mid-oceanische rug een hydrothermal vent – systeem. De zeebodem is verbrokkeld en er ontstaat een soort percolatiesysteem. Op enige afstand van de rug dringt het zeewater de grond in. Het loogt allerlei chemische elementen uit, die bij die temperatuur tot op zekere hoogte in water oplossen. Boven de lavakamer stijgt het hete water weer op tot het opnieuw in zee komt. In het koude zeewater lossen de elementen en hun verbindingen niet meer op, waardoor ze bij de uitstroomopening neerslaan. De uitstroom heet (afhankelijk van het elementenmengsel) een white of black smoker en de uitstroom resulteert in een ‘chimney’, een schoorsteen. Het is als het ware een soort natuurlijk, door temperatuurverschil gedreven, retort. Zie https://en.wikipedia.org/wiki/Hydrothermal_vent .
De schoorsteen bevat heel veel metaalverbindingen, meestal in de sulfidevorm .
Toen de geologische kansen keerden en Afrika en Europa weer naar elkaar toe dreven, werd ergens rond 90 miljoen jaar geleden de oceaanbodem, met alles erop en eraan, omhoog geduwd tot wat nu het Troödosgebergte is. Omhoog is zeldzaam, omdat oceanische korst zwaarder is dan continentale korst. Normaliter zou de zeebodem de diepte in gedoken zijn.
Ontwikkeling van Cyprus
Cyprus is vanaf ca 8000 vChr permanent bevolkt (vanuit wat nu Turkije heet).
De bewoners zaten dus op een gigantische bodemschat die gaandeweg winbaar werd, en een groot economisch belang ging beteken.
Daarnaast is het op de Cypriotische vlakte erg goed boeren.
Cyprus was dus een rijk land, waar iedereen aan kwam waaien, hetzij met goede, hetzij met kwade bedoelingen. Soms om te veroveren, zoals Alexander de Grote of de Perzen en de Romeinen. Soms als vluchtelingen, zoals uit de ingestorte Myceense beschaving. Er werden op het eiland diverse talen gesproken en enkele alfabetten gehanteerd.
Voeg er nog aan toe dat de autochtone Cypriotische clans elkaar de hersens insloegen vanwege hun marktaandeel in de koperwinning, en een levendige handel overzee, dan moge het duidelijk zijn dat Cyprus een dynamische geschiedenis heeft gehad (trouwens, nog heeft). “Eiland in beweging” is dan ook het officiële thema van de tentoonstelling.
Dat weerspiegelt zich in de kunst en de andere archeologische vondsten. Je ziet Egyptisch aandoende beelden, idem Grieks geïnspireerde – bijv. van de godin Aphrodite die geacht werd uit Cypriotisch zeeschuim geboren te zijn en over de liefde en de vruchtbaarheid ging.
Wat plaatjes uit de persmap. Ik ga er geen verhaal bij vertellen, want kunstgeschiedenis is mijn vak niet. Het is interessant.
