In het Klimaatakkoord is een hoofdstuk aan het onderwerp ‘Participatie’ gewijd. Die kan men vinden op https://www.klimaatakkoord.nl/participatie .
Er bleek nogal wat discussie mogelijk hoe deze afspraken geïnterpreteerd moeten worden. Daarom zijn Energie Samen, de Natuur- en Milieufederaties, de NVDE, Holland Solar en NWEA samen overeengekomen hoe de diverse open eindjes uitgelegd moesten worden. Gekozen is voor de Q&A – vorm (vragen en antwoorden). Het is een handzame flyer geworden.
De afspraken hebben betrekking op projecten, die bijdragen aan de 35TWh die landelijk, in het kader van de Regionale Energie Strategieën (RES) gerealiseerd moeten worden. Dus om wind en zon (groter dan 15kWpiek ).
Het ene project is het andere niet. Daarom is een besluit altijd situatiegebonden.
Er komen een aantal onderwerpen aan de orde, maar voor bespreking in dit artikel beperk ik mij tot het kopje ‘Lokaal Eigendom’. Ik neem dit over.
Lokaal eigendom
Is 50% lokaal eigendom een (minimum-) verplichting?
Nee, het Klimaatakkoord gaat uit van een evenwichtige eigendomsverdeling in een gebied waarbij gestreefd wordt naar 50% eigendom van de productie van de lokale omgeving (bewoners en bedrijven). Het streven voor de eigendomsverhouding is een algemeen streven voor 2030. Met de ‘lokale omgeving’ worden zowel burgers als bedrijven uit de omgeving van de projectlocatie bedoeld. Het gaat daarbij om eigendom van meerdere omwonenden en bedrijven en niet van een enkel bedrijf of individu. Met ‘productie’ wordt de productie-installatie(s) bedoeld.
Uitgangspunten zijn de behoefte én de (financiële) mogelijkheden van de lokale omgeving. Daarbij hoort een inspanningsverplichting voor de initiatiefnemer bij alle hernieuwbare energieprojecten om een aanbod te doen om omwonenden, zo mogelijk verenigd in een coöperatie of andersoortig gemeenschappelijk initiatief, te laten participeren in het project. Financiële participatie is een middel om het doel (totstandkoming van energieprojecten door verbeteren van lokaal draagvlak) te realiseren. Eigendom betekent mee-investeren en dus ook risico lopen. Het betekent ook zeggenschap. Verschillende partijen kunnen lokaal eigenaar zijn van een energieproject; individuele burgers, coöperaties, bedrijven en anderen. Op basis van het gesprek met omwonenden kunnen ook andere opties worden gekozen die de omgeving laten meeprofiteren, zonder dat sprake is van lokaal eigendom, zoals een omgevingsfonds en obligaties. 50% lokaal eigendom is dus geen verplichting, het gaat erom dat de lokale omgeving de kans krijgt mee te kunnen investeren en mede-eigenaar te worden indien ze dit wensen. Zie voor meer informatie over bovenwettelijke participatie-opties de Participatiewaaier.
Over welk soort projecten gaat het streven naar 50% lokaal eigendom?
Het streven heeft betrekking op nieuwe projecten die vanaf 2020 worden gerealiseerd met betrekking tot de opgave van 35 TWh hernieuwbare elektriciteit op land. Dat zijn dus ook de projecten die vallen onder de RES, inclusief projecten die in de pijplijn zitten voor de vergunning. Het gaat daarmee om windprojecten en zonprojecten groter dan 15kW, niet-gebouwgebonden. Lokaal eigendom voor andere soorten projecten, zoals zonnedaken, is mogelijk, maar valt niet onder dit streven.
Wat valt onder ‘eigendom’ bij een project?
Lokaal eigendom gaat over het deel eigen vermogen; daarvoor geldt het streven naar 50%. Het geldt over het eigendom van de productie-installatie. Vaak is er circa 80-90% vreemd vermogen; daar geldt het 50%-streven niet voor.
Waar houdt de ‘lokale omgeving’ op, en wie bepaalt de grenzen van de die omgeving?
Wat lokaal is kan van project tot project verschillen. Het is in ieder geval aan het bevoegd gezag en de initiatiefnemer om dat met elkaar te bespreken. Zij kunnen dit in samenspraak met lokale belanghebbenden, zoals een lokale energiecoöperatie, doen. De gemeentegrens kan te strikt zijn. Anderzijds is lokaal eigendom niet hetzelfde als ieder type ‘burgereigendom’. Per project moet worden bepaald waar de grenzen van lokaal eigendom liggen. Uitgangspunt voor het streven naar 50% is dat het om lokale participanten gaat, om het zoveel mogelijk te laten bijdragen aan lokale acceptatie.
De volledige tekst van de Q&A-flyers is te vinden
Commentaar mijnerzijds:
De opzet van de Participatieregeling weerspiegelt de (in hoofdzaak) liberale uitgangspunten van de regering. In principe worden participanten gezien als, al dan niet maatschappelijke, ondernemingen die risicodragend instappen en economisch lief en leed delen.
Dat hoeft niet verkeerd te zijn. Een grote, goedgeleide energiecoöperatie kan wat aan en het lidmaatschap hoeft geen kapitalen te kosten. 040Energie uit Eindhoven (1600 leden) kost bijvoorbeeld een tientje per jaar.
Maar de nadruk is wel eenzijdig. Er zijn mensen voor wie een tientje veel is of die zelfs diep in de schuld zitten, en voor wie elk bijkomend risico te veel is. Maar die mensen kunnen even veel hinder ondervinden van een windturbine als hun meer welvarende buren. Waarschijnlijk liggen mensen in de schuld sowieso ’s nachts al meer wakker.
Bovendien dragen de lage inkomens al onevenredig veel bij aan de kosten van de energietransitie
Sociale aspecten zijn core business van de energietransitie. De niet-risicodragende mogelijkheden om voordeel te ondervinden van nabije duurzame energie verdienen meer aandacht dan dat ene regeltje dat ze in bovenstaande tekst krijgen. Zo ook bij praktische projecten waar concrete afspraken gemaakt worden over financiële participatie.
Deze hele discussie zou trouwens overbodig geweest zijn als de energiebedrijven nog in overheidshanden waren geweest. De financiële voordelen zouden dan automatisch aan de overheid ten goede komen, en daarmee vatbaar voor politieke herverdelingsmaatregelen.